Προϋποθέσεις ζωντανού διαλόγου
Της Σοφίας Τσούρτη
Το Δ.Σ. και οι επιμελητές του ιδρύματος Αγγελου και Λητώς Κατακουζηνού, μακριά από σύνδρομα φοβικά κι από άγχος να διατηρήσουν για τον επισκέπτη μια αίσθηση αυθεντικότητας ή ακόμα και την εντύπωση του σταματημένου χρόνου, αποφάσισαν να ανοίξουν τις πόρτες αυτού του τόσο σημαντικού φιλολογικού σαλονιού της δεκαετίας του 60 σε μια πολυμελή ομάδα απαρτιζόμενη από νέους κυρίως δημιουργούς,βάζοντάς τους στη διαδικασία συνομιλίας με ένα παρελθόν συναρπαστικό αλλά ταυτόχρονα βαρύ και δύσκολο στη διαχείρισή του ως αφηγηματικό υλικό για εικαστικές προσεγγίσεις. Το ειδικό βάρος αυτού του παρελθόντος θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό ακόμα κι από μια διαγώνια, βιαστική ματιά στις προσωπικότητες των ενοίκων αυτού του σπιτιού: Ο Άγγελος Κατακουζηνός ήταν από τους πρώτους Έλληνες νευρολόγους-ψυχιάτρους, σπουδαγμένος στο Montpellier[1]. Πρόλαβε να συνομιλήσει και να συνδεθεί με εμβληματικές μορφές του Ευρωπαϊκού μοντερνισμού από τον χώρο των τεχνών και των επιστημών και παρ΄όλη την δυνατότητά του να διαμείνει και να εργαστεί σε τόπους που αναγνώριζαν το επιστημονικό του έργο όπως για παράδειγμα στη Γαλλία[2], εν τούτοις επέλεξε να επιστρέψει στην Ελλάδα και να αφιερωθεί στην άσκηση της ψυχιατρικής. Το Ελληνικό Πανεπιστημιακό καθεστώς του αρνήθηκε το δικαίωμα να διδάξει λόγω «εγνωσμένου μεγάλου ταλέντου διδασκαλίας» τέτοιου που θα μπορούσε δυνητικά να συνεπάρει τους ακροατές –φοιτητές και να τους παρασύρει σε επικίνδυνες ατραπούς! Ο Κατακουζηνός εκτός από την μέριμνά του να διασώσει τους ασθενείς με ψυχικές διαταραχές και να τους διασφαλίσει μια ζωή υποφερτή, πάσχισε μαζί με την σύζυγό του Λητώ Πρωτόπαππα-Κατακουζηνού, να διασώσει ό,τι απειλείτο από την στενοκεφαλιά των κέντρων λήψης αποφάσεων για τα πολιτιστικά πράγματα της χώρας, ό,τι πρωτοποριακό έτεινε να γίνει αντικείμενο περιθωριοποίησης και χλεύης, ό,τι σημαντικό θεωρούσε πως πρέπει να περιβληθεί με φροντίδα και στήριξη. Το σπίτι των Κατακουζηνών υπήρξε τόπος συναντήσεων ιστορικής σημασίας, αρκεί να σκεφτούμε πως ήταν ο χώρος στον οποίον έγινε η πρώτη έκθεση με έργα του Θεόφιλου[3]. Ο Κατακουζηνός αφήνοντας κληρονομιά την εντιμότητά του και την ανθρωποκεντρική του τοποθέτηση στον χώρο της ψυχικής υγείας που υπηρέτησε μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του πέθανε το 1982. Για δεκαπέντε χρόνια η σύντροφος της ζωής του έζησε με τις αναμνήσεις της και με την στήριξη των νέων παιδιών που ειδικά μετά την έκδοση του βιβλίου της Άγγελος Κατακουζηνός: Ο Βαλής μου[4] στάθηκαν δίπλα της ακούγοντας τις αφηγήσεις της για τα μυθικής διάστασης συμβάντα της ζωής της. Η Λητώ έφυγε από την ζωή το 1997, ενώ είχε διατυπώσει την επιθυμία να προσφερθεί το σπίτι για πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το σπίτι πράγματι έγινε μουσείο το 2007, χάρη στην πεισματική προσπάθεια μιας ολιγάριθμης κοινότητας των νέων παιδιών που δεσμεύτηκαν να στηρίξουν το όραμά της. Πρόσφατα,το ίδρυμα δόθηκε σε μια ομάδα εικοσιέξι εικαστικών δημιουργών οι οποίοι κλήθηκαν από τον συνάδελφό τους κι επιμελητή της έκθεσης Κοσμά Νικολάου να δημιουργήσουν έργα in situ με αφορμή την ζωή του ζεύγους Κατακουζηνού αλλά και το κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο εντός του οποίου αυτό το σπίτι έγινε ιστορικό σημείο αναφοράς. Οι νέοι δημιουργοί βρίσκονται αντιμέτωποι με μια μυθιστορηματική ιστορία αγάπης και πλήρους συνταύτισης δυο ανθρώπων εξαιρετικά αντισυμβατικών, μια ιστορία που εκτυλίσσεται καθ΄όσον η Ελλάδα προσλαμβάνει με ικανή καθυστέρηση τα μηνύματα του Ευρωπαϊκού μοντερνισμού ενώ ζει την δική της παράλληλη πραγματικότητα . Το αποτέλεσμα δικαιώνει απολύτως τους υπεύθυνους για την έγκριση της πρότασης του Κοσμά Νικολάου. Κάθε έργο διαμορφώνει το δικό του ερώτημα για τον διάλογο των εποχών, των τάσεων, των προσώπων και πολύ περισσότερο των αξιών. Όλα τα έργα ανεξαιρέτως αξιοποιούν μια όψη είτε του βίου των Κατακουζηνών είτε των ιστορικών συγκυριών στο υπόβαθρο των οποίων το ζεύγος έζησε και δημιούργησε διατηρώντας μια ισορροπία λεπτή , ενίοτε αρμονική , άλλοτε παιγνιώδη , κι ακόμα επικίνδυνη ανάμεσα στο διακοσμητικό περιβάλλον , τα υπάρχοντα έργα τέχνης , το ιστορικό βάρος του σπιτιού και το σύγχρονο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Οι νέοι δημιουργοί συνεπικουρούμενοι από κάποιους παλαιότερους πάσχισαν να φτιάξουν το δικό τους «στιγμιότυπο» σε μια συμμετοχική,οιονεί εορταστική συνάντηση , φροντίζοντας να ανοίξουν δρόμο για έναν απροκατάληπτο δημιουργικό διάλογο του παρελθόντος με το παρόν. Έπαιξαν με το στοιχείο του «ιερού» απαγορευμένου (Μπασάνος), με την φθορά και την διάλυση (Καβουκλή, Παπαγεωργίου, Σταμούλη), με την αντοχή ανοίκειων πλέον παραστάσεων όπως οι βουκολικές (Κουμιανάκη, Καλλέ), με την μνήμη σε καθεστώς αποδοχής της απώλειας (Μαρίζα Νικολάου), με την υλικότητα της παρουσίας (Αποστόλου). Έθιξαν την απόπειρα διαμόρφωσης σχέσης με το «υψηλόν» και την εξημέρωση αυτής της εμπειρίας (Βελώνης), το ανέμελο, το αμέριμνο και το αστείο (Ξανθοπούλου), το στοιχείο του κατακλυσμιαίου έρωτα (Καρβούνη), την μεταφορά του κατασκευαστικού υλικού των ανθρωπίνων σχέσεων (Ποντίκα), τα αποσπάσματα των πλέον ζωντανών αναμνήσεων των ηρώων (Καραβέλα), συνομίλησαν με μείζονος σημασίας γεγονότα της δεκαετίας του 40 όπως η στρατολόγηση μικρών παιδιών σε εθνικιστικές οργανώσεις (Θωμαϊδη), με το στοιχείο της στίβας βιβλίων που πνίγει τα σπίτια των φανατικών αναγνωστών (Κοσμάς Νικολάου), με στιγμιότυπα –χαρακτηριστικές στιγμές της νεωτερικότητας (Ευσταθίου), με την ελπίδα του ασθενούς για θεραπεία και το στοιχείο της πίστης (Χατζοπούλου),με καλλιτεχνικές αναφορές βασισμένες σε ήδη υπάρχοντα πρωτότυπα έργα (Παπαδημητρίου), με την σκληρότητα της παρεμβολής μιας κινηματογραφικής σκηνής σ΄ένα γιγαντιαίο σώμα μπροστά από πίνακα του More στον οποίο απεικονίζεται η θέα από το μεγαλύτερο ψυχιατρείο της χώρας (Ζωγραφάκης), με το ύφος των υπαρχόντων έργων ενώ εμφανίζεται μια άκρως παράδοξη , παράλογη σκηνή (Μιχαήλ), με την καταβύθιση στο γεμάτο εξογκώματα τούνελ του ανθρώπινου ψυχισμού (Χανδρά), με την σύγκρουση Ανατολικού και Δυτικού Πολιτισμού και την ανάληψη περιοριστικών ρόλων όπως αυτού του στρατιώτη (Βλασσοπούλου), ή ακόμα με την αισθητική διάσταση της ρέμβης και της ανάπαυσης που η ζωή του ζεύγους φαίνεται ότι εμπεριείχε (Greece is for Lovers). Μια κατάκτηση αυτής της συλλογικής πρωτοβουλίας εντοπίζεται κατά την εκτίμησή μας στο σημείο εκείνο όπου αισθανόμαστε τον αγώνα των δημιουργών με υλικά, κατασκευές, ερμηνείες κι έννοιες να αφηγηθούν την ιστορία του ζευγαριού και της εποχής από την σκοπιά του «μαγεμένου» θεατή παίρνοντας μεταξύ άλλων και το ρίσκο να αρθρώσουν έναν λόγο ενδεχομένως δύσκολα μεταφράσιμο.Οι καλλιτέχνες διηγούνται τον τρόπο με τον οποίον οι ίδιοι έχουν προσλάβει την ιστορία των Κατακουζηνών , ενώ στέκουν «μαγεμένοι» σ΄έναν κόσμο στερημένο σήμερα από παρεμφερείς ποιότητες. Πεποίθησή μας αποτελεί πως η ειλικρίνεια των προθέσεών τους σε συνδυασμό με την αδιαμφισβήτητη γοητεία που ασκεί η ιστορία του ζεύγους τους οδηγεί σωστά, προφυλάσσοντάς τους από φλυαρία, βερμπαλισμό, υπερβολική πληθωρικότητα ή υπεραπλούστευση. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 23 Οκτωβρίου.
«Επίσκεψη»
Ίδρυμα Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού
Αμαλίας 4, 105 57, Αθήνα (5ος όροφος)
23.9.10-23.10.10
Τετάρτη με Παρασκευή, 16.00-19.00 , Σάββατο 12.00-16.00
Συμμετέχουν: Κώστας Μπασάνος, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, Φωτεινή Καλλέ, Μαρίζα Νικολάου,Νίνα Παπακωνσταντίνου,Θωμάς Αποστόλου, Κωστής Βελώνης, Μυρτώ Ξανθοπούλου, Βικτωρία Καρβούνη, Ευδοκία Ποντίκα, Αλεξία Καραβέλα, Πηνελόπη Θωμαϊδη,Κοσμάς Νικολάου,Ειρήνη Ευσταθίου, Μαρία Χατζοπούλου, Νίκος Παπαδημητρίου,Paul Ζωγραφάκης,Theo Μιχαήλ,Φωτεινή Χανδρά,Πάκυ Βλασσοπούλου.
Ομάδες: Greece is for lovers, Εύα Καβουκλή – Εύα Παπαγεωργίου – Χριστίνα Σταμούλη
Επιμέλεια έκθεσης: Kοσμάς Νικολάου
Internet site: www.katakouzenos.gr
[1] Ήταν επίσης από τους πρώτους που πειραματίστηκαν με τη ναρκοαναλυτική μέθοδο
[2] Στα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Γαλλίας είχε επανειλημμένα κληθεί να διδάξει.
[3] Πρωτοβουλία για την οποία οι εμπνευστές της, Κατακουζηνός κι Ελύτης εισέπραξαν την χλεύη και την θυμηδία των τότε πολιτιστικών παραγόντων και δημοσιογράφων
[4] Κατακουζηνού Λητώ, Άγγελος Κατακουζηνός- Ο Βαλής μου, εκδόσειςΛιβάνη, Αθήνα 1994
Μπορείτε να διαβάσετε το δελτίο τύπου εδώ.
Περιηγηθείτε στον κατάλογο της Έκθεσης πατώντας εδώ.